قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

امام طحاوي حنفي رحمه الله 

امام طحاوي، مؤلف کتاب عقيده طحاوي يکي از علماي بزرگوار اهل سنت و جماعت هستند، و ‏ايشان بيشتر با کتاب ارزشمند و مشهور "عقيده طحاوي" شهرت دارند، که اين کتاب يکي از ‏بهترين کتابهاي عقيدتي اهل سنت است که توسط علماي زيادي از قديم و جديد شرح داده شده ‏است و بهترين شرح آنهم مربوط است به شرح ابي العز حنفي رحمه الله که مطالعه ي اين ‏کتاب به همه ي تابعين کتاب و سنت توصيه مي شود.‏
اين کتاب از شهرت وافري برخوردار بوده و مورد قبول و خوشايندي مذاهب مختلف اهل سنت ‏قرار گرفته است که مي توانيد نسخه اي از آنرا که توسط ابي العز حنفي شرح داده شده را ‏دانلود کنيد: "شرح عقيده طحاويه" مراجعه کنيد که هم مولف و هم شارح آن از علماي حنفي ‏هستند و اين کتاب جزو بهترين کتاب عقيدتي در بين تمام مذاهب اهل سنت است، و حتي تمامي ‏مذاهب شافعي و حنبلي و مالکي آنرا قبول کرده اند.‏

اما مختصري در باره امام طحاوي حنفي رحمه الله:‏
او امام ابوجعفر احمد بن محمد بن سلامت بن سلمه بن عبدالملک ازدي حَجري مصري طحاوي ‏است. طحاوي منسوب به «طحاء» روستايي از روستاهاي صعيد مصر مي‎باشد.‏
ازد، از بزرگترين قبايل عرب و مشهورترين آنها از لحاظ گروه و طولاني ترين آنها از لحاظ ‏شاخه مي‎باشد. ازد از قبايل قحطاني مي‎باشد. حَجري، طايفه ‎اي از طوايف ازد است. که منصوب ‏به حجر بن جزيله بن لَخم است. به آنان حجرالازد مي‎گويند تا از حَجر رُعين جدا و مشخص ‏شوند.‏ 
امام طحاوي بنا به روايت شاگردش، ابن يونس در سال 239 هجري قمري (تقريبا پانصد سال ‏قبل از ابن تيميه) متولد شد. اکثر کساني که شرح حالش را نوشته ‎اند، چنين آورده ‎اند، که درست ‏همين است.‏
همه آنان جز ابن نديم اتفاق نظر دارند که وفاتش سال 321 هجري قمري بوده، اما به نظر ابن ‏نديم، تاريخ وفاتش، سال 322 هجري قمري مي‎باشد.‏
طحاوي در خانه‌ي علم و فضل بزرگ شد. پدرش از دانشمندان شعر و روايت بود. مادرش از ‏زمره‌ي اصحاب شافعي به حساب مي‎آيد که در مجلس ايشان حضور داشته ‎اند. دايي ‎اش ؛ امام ‏مزني فقيه ‎ترين شاگرد امام شافعي و ناشر علم وي مي‎باشد.‏
امام طحاوي معاصر ائمه و حافظين حديث از صاحبان کتابهاي ششگانه حديثي و کساني که در ‏طبقه‌ي آنان بوده‎ اند، بود و با برخي از آنان در روايتهايشان مشارکت داشته است.‏
او فرهنگ نخستش را از خانواده‌ي علمي ‎اش گرفته، سپس به حلقه‎ هاي علم که در مسجد عمرو ‏بن عاص برپا مي‎شد، روي آورد. قرآن را نزد ابوزکريا يحيي بن محمد بن عمروس حفظ نمود؛ ‏کسي که درباره ‎اش گفته اند: در مسجد جامع هيچ ستوني وجود ندارد مگر آنکه او قرآن را نزد ‏آن ختم نموده است. ‏
امام طحاوي نزد دايي ‎اش يعني مُزَّني علم فقه آموخته و قسمتهايي از «مختصر مزني» که از ‏علم شافعي و مفهوم گفته ‎اش گرفته، از وي شنيده است. مزني اولين کسي بوده که طحاوي از ‏وي فقه آموخته است. امام طحاوي، از مزني حديث شنيده و آن را نوشته و روايتها و نقل‎هايش ‏از شافعي به سال 252 هجري قمري شنيده است. طحاوي به خدمت اکثر کساني که هم کيش ‏مزني بوده‎ اند، رسيده و از اکثرشان، روايت نموده است، بعدها صحاوي تابع فقه امام ابوحنيفه ‏مي شود.‏
وقتي طحاوي به سن بيست سالگي رسيد، مذهبش را تغيير داد و به مذهب امام ابوحنيفه گرويد. ‏
تغيير مذهب ابوجعفر طحاوي، کاري عجيب و غريب نبود، چون دانشمندان زيادي چه پيش از ‏وي و چه در عصر وي، تغيير مذهب داده ‎اند و هيچ يک از دانشمندان زمانشان بر آنان ‏اعتراض نگرفته و آنان را از اين کار نهي نکرده ‎اند.‏
اکثر اصحاب امام شافعي از اهل مصر جزو پيروان امام مالک بوده، و بعضي از آنان استاد ‏طحاوي بوده اند؛ چون اين کارشان از روي تعصب يا تقليد يا هم‎چشمي نبوده بلکه تنها از روي ‏دليل و آگاهي و بصيرت بوده است.‏‎
امام طحاوي فرصت بودنش در شام را که در فاصله سالهاي 268 تا 269 هجري قمري بود، ‏غنيمت شمرد و در اثناي اين سالها به غزه و عسقلان و طبريه و بيت المقدس و دمشق رفت و ‏از بزرگان و دانشمندان کسب علم نمود و از آنان استفاده نمود و نزد قاضي ابوخازم فقه آموخت. ‏او فقه عراق را از طريق عيسي بن ابان، از محمد بن حسن، از ابوحنيفه، و از طريق بکر بن ‏عمّي، از محمد بن سَماعه، از محمد بن حسن، از ابوحنيفه کسب کرد.‏

اساتيد طحاوي
امام طحاوي از بسياري از دانشمندان بزرگ کسب علم نموده؛ از جمله:‏
‏1- امام علامه اسماعيل بن يحيي بن اسماعيل مزني شافعي مذهب (وفات 264هـ. ق).‏
‏2- امام قاضي احمد بن ابي عمران بغدادي (وفات 280هـ. ق).‏
‏3- فقيه و علامه قاضي ابوخازم عبدالحميد بن عبدالعزيز بغدادي (وفات 292هـ. ق).‏
‏4- قاضي بزرگ ابوبکره بکّار بن قُتيبه (وفات 270هـ. ق).‏
‏5- قاضي علامه ابوعبيد بن حسن بن حَربَوَيه (وفات 319هـ. ق).‏
‏6- قاضي علامه ابوعبيد علي بن حسين بن حَربَوَيه (وفات 319هـ. ق).‏
‏6- امام و حافظ ابوعبدالرحمن احمد بن شعيب نسائي (وفات 303هـ. ق).‏
‏7- امام و حافظ يونس بن عبدالأعلي مصري (وفات 264هـ. ق).‏
‏8- امام ربيع بن سليمان مرادي، رفيق امام شافعي (وفات 270هـ. ق).‏
‏9- شيخ و امام ابوزُرعه عبدالرحمن بن عمرو دمشقي (وفات 281هـ. ق).‏
‏10- امام و حافظ شيخ الحرم علي بن عبدالعزيز بغوي (وفات 280هـ. ق).‏
‏11- امام محمد بن عبدالله بن عبدالحکم دانشمند ديار مصر (وفات 268هـ. ق).‏
‏12- امام و حافظ ابوبکر بن ابي داود سيستاني (وفات 316هـ. ق).‏
‏13- امام ابوبِشر محمد بن سعيد دولابي (وفات 310هـ. ق).‏
‏14- امام و حافظ ابواميه طَرسُوسي (وفات 273هـ. ق).‏
و علماي زياد ديگر.‏

شاگردان طحاوي
تعداد زيادي از علماء به سوي طحاوي سفر کرده اند تا از محضر وي کسب علم کنند. در ميان ‏آنان تعداد زيادي از حافظان مشهور بوده اند که از طحاوي شنيده و از علمش بهره برده و علوم ‏ديني را از وي براي ديگران نقل کرده اند.‏
برخي از اين دانشمندان عبارتند از:‏
‏1- حافظ ابوالفرَج احمد بن قاسم بن خَشّاب (وفات 364هـ. ق).‏
‏2- امام و فقيه ابوبکر احمد بن منصور دامغاني.‏
‏3- امام و حافظ ابوالقاسم سليمان بن احمد طَبراني (وفات 360هـ. ق).‏
‏4- امام و ناقد ابواحمد عبدالله بن عَدِي (وفات 365هـ. ق).‏
‏5- امام و حافظ ابوسعيد بن يونس مصري (وفات 347هـ. ق).‏
‏6- شيخ و عالم ابوسليمان محمد بن زَبر دمشقي (وفات 379هـ. ق).‏
‏7- شيخ و حافظ محمد بن مظفر بغدادي (وفات 379هـ. ق).‏
‏8- محدّث مسلمة بن قاسم قُرطبي (وفات 353هـ. ق).‏
‏9- امام و حافظ ابوبکر بن مقريء (وفات 381هـ. ق).‏
‏10- قاضي مصر ابوعثمان اَزدي (وفات 329هـ. ق).‏
و دانشمنداني ديگر.‏

سخنان اهل علم راجع به امام طحاوي
ابن يونس بنا به نقل ابن عساکر در «تاريخ» خود، ج7، ص367 راجع به امام طحاوي ‏مي‎گويد: « او انساني ثقه و مورد اعتماد، ثابت، فقيه، خردمند و بي‎نظير بود».‏‎
‏مسلمة بن قاسم در کتاب «الصلة» بنا به نقل ابن حجر در کتاب «اللسان»، ج1، ص276 مي ‏گويد: «طحاوي انساني ثقه و مورد اعتماد، ثابت دل و ثابت زبان، جليل القدر و فقيه بود. از ‏اختلاف نظرهاي علما آگاه و نسبت به تأليفات و تصنيفات دانشمندان باخبر بود».‏
ابن نديم در کتاب «الفهرست»، صفحه ي 206 مي گويد: «طحاوي از لحاظ علم و زهد يگانه‌ي ‏زمان خود بود».‏
ابن عبدالبر- آن گونه که در کتاب «الجواهر المضية» آمده- مي‎گويد: «طحاوي نسبت به سيرت ‏و اخلاق و اوضاع و فقه کوفي‎ها، از همه آگاه‎تر بود در عين حال در تمامي مذاهب فقهاء ‏مشارکت داشت».‏
امام سمعاني در کتاب «الأنساب»، ج8، ص218 گويد: «طحاوي، امام، ثقه، ثابت، فقيه، ‏دانشمند و بي‎نظير بود».‏
ابن جوزي در کتاب «المنتظم»، ج6، ص250 راجع به طحاوي گويد: «او ثابت، فهيم، فقيه و ‏خردمند بود». نوه ابن جوزي هم چنين گفته و افزوده که: «علما راجع به فضل و صداقت و زهد ‏و ورع طحاوي اتفاق نظر دارند».‏
ابن اثير در کتاب « اللباب»، ج2، ص276 مي‎گويد: «طحاوي، امام، فقيه حنفي مذهب، ثقه و ‏ثابت بود».‏
امام ذهبي در کتاب «سير أعلام النبلاء»، ج15، ص27 راجع به طحاوي مي‎گويد: «او امام، ‏علامه، حافظ بزرگ و محدث و فقيه ديار مصر بود... در ادامه افزود: هر کس به تأليفات اين ‏بزرگوار نظري بيفکند، به جايگاه علمي و فراواني معارفش پي مي‎‎برد».‏‎گويد: «او امام، ‏علامه، حافظ بزرگ و محدث و فقيه ديار مصر بود... در ادامه افزود: هر کس به تأليفات اين ‏بزرگوار نظري بيفکند، به جايگاه علمي و فراواني معارفش پي مي‎‎برد».‏
همچنين در کتاب «تاريخ بزرگ» خود در طبقه‌ي 33 مي‎گويد: «طحاوي، فقيه، محدث، حافظ، ‏يکي از دانشمندان بزرگ، ثقه، ثبت، فقيه و خردمند بود». و در کتاب « تذکرة الحفاظ»، ‏صفحه‌ي: 808 شرح حالش را آورده است.‏
صفدي در کتاب « الوافي بالوفيات»، ج8، ص9 گويد: «طحاوي، ثقه، هوشيار و زيرک، ثابت، ‏فقيه، خردمند و بي‎نظير بود».‏
يافعي راجع به وي مي‎گويد: «او در فقه و حديث خيلي آگاه و متبحر بود و تصنيفات مفيدي را ‏تأليف نمود».‏
ابن کثير در کتاب «البداية و النهاية»، ج11، ص186 گويد: «طحاوي، فقيه حنفي مذهب، ‏داراي تصنيفات مفيد، ثقه، ثابت دل و ثابت زبان و حافظ بود».‏
سيوطي در «طبقات الحفاظ»، صفحه 337 راجع به طحاوي مي گويد: «او امام، علامه، حافظ، ‏داراي تصنيفات بديع،... ثقه، ثابت دل و زبان، فقيه و بي‎نظير بود».‏‎
داودي در کتاب «طبقات المفسرين»، ج1، ص74 راجع به وي مي‎گويد: «طحاوي، امام، ‏علامه، حافظ و ... بود».‏
محمود بن سلميان کوفي در کتاب «طبقات» خود بنا به نقل لَکنَوي در «الفوائد البهية»، صفحه ‏‏31 گويد: «طحاوي، امامي جليل القدر، و مشهور در تمامي نقاط جهان بود. ياد زيبايش در ميان ‏صفحات پُر است. او در احاديث و روايات، امام بود و تصنيفات بزرگ و معتبري دارد».‏

تأليفات امام طحاوي
امام طحاوي به سبب حافظه‎اي قوي و معارف متنوع و حضور ذهن و استعداد کاملي که خداوند ‏به او اعطا کرده بود، در تأليف و تصنيف تواناترين و ماهرترين علما بود. او در زمينه‌ي عقيده، ‏تفسير، حديث، فقه و تاريخ کتابهاي گوناگوني را تصنيف کرده که بي‎نهايت خوب، اصيل و ‏داراي فوايد زياد هستند.‏
مورخان تصنيفاتش را بر شمرده اند که بيش از سي کتاب مي‎باشد. برخي از کتابهايش به قرار ‏ذيل هستند:‏
‏1- «شرح معاني الآثار». اولين تأليف طحاوي است که در هند و مصر به چاپ رسيده است. ‏
‏2- «شرح مشکل الآثار». کتابي بزرگ که در بردارنده‌ي معاني نيک و فوائدي بي‎شمار است.‏
‏3- «مختصر الطحاوي في الفقه الحنفي». اين کتاب مشابه مختصر مزني در مذهب شافعي ‏است. ‏
‏4- «سنن الشافعي». طحاوي، مسائلي که از دايي ‎اش مزني و او هم از شافعي شنيده، در سال ‏‏252 هجري قمري در اين کتاب جمع ‎آوري نموده است. ‏
سه نفر از حافظان به نامهاي ميمون بن حمزه بن حسين معدل، محمد بن مظفر بن موسي بن ‏عيسي بزّار و محمد بن ابراهيم بن علي بن عاصم مقريء، مسائل موجود در کتاب فوق الذکر را ‏از طحاوي روايت کرده اند. با وجودي که کار اصلي امام طحاوي در تأليف اين کتاب، نقل ‏احاديث شافعي که از طريق دايي‎اش، مزني شنيده، بوده است، با اين وجود حاشيه ‎هايي را به آن ‏افزوده است.
‏5- «العقيدة الطحاوية». اين کتاب از شهرت وافري برخوردار بوده و ‏مورد قبول و خوشايندي مذاهب مختلف اهل سنت قرار گرفته، و آنان هم، کتاب مذکور را شرح ‏و توضيح داده اند.‏
‏6- « الشروط الصغير». اين کتاب، مختصري در زمينه قضايايي است که مردم نياز دارند که ‏کتابهائي راجع به آنها نوشته شود، از قبيل خريد و فروش، شفعه، اجاره، زکات و وقف.‏

وفات طحاوي
امام طحاوي رحمه الله در شب پنج شنبه اوايل ذي القعده به سال 321 هجري قمري در مصر ‏دار فاني را وداع گفت و در «قَرافه» در قبرستان بني اشعث به خاک سپرده شد.‏
خداوند متعال وي را مورد رحمت و مغفرت خويش قرار فرمايد. آمين
 

والله اعلم
وصلي الله وسلم علي محمد وعلى آله وأصحابه والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين
سايت جامع فتاواي اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com