قال ابن الجوزي ( تلبيس إبليس: 447) ‏عن يحيى بن معاذ يقول: «اجتنب صحبة ثلاثة أصناف من الناس العلماء الغافلين والفقراء المداهنين والمتصوفة الجاهلين».
امام ابن جوزی در کتاب "تلبیس ابلیس" آورده: از يحيي بن معاذ نقل است كه فرمود: «از صحبت سه گروه بپرهيزيد: عالمان غافل، فقيران تملق گو و صوفیان جاهل».

بعث سعد طائفة من أصحابه إلى كسرى للدعوة قبل الوقعة 
وأخرج ابن جرير عن حسين بن عبد الرحمن قال: قال أبو وائل: جاء سعد رضي الله عنه حتى نزل القادسية ومعه الناس قال: لا أدري لعلَّنا لا نزيد على سبعة آلاف أو ثمانية آلاف والمشركون ثلاثون ألفاً ــــ كذا في هذه الرواية؛ وذكر في البداية عن سَيْف وغيره أنهم كانوا ثمانين ألفاً. وفي رواية: كان رُستم في مائة ألف وعشرين ألف يتبعها ثمانون ألفاً، وكان معه ثلاثة وثلاثون فيلاً منها فيل أبيض كان لسابور فهو أعظمها وأقدمها، وكانت الفيلة تألفه. انتهى؛ ونحو ذلك. فقالوا: لا يَدَ لكم ولا قوة ولا سلاح ما جاء بكم؟ إرجعوا. قال قلنا: ما نحن براجعين. فكانوا يضحكون من نبلنا ويقولون: «دُوك دُوك» ويشبهونها بالمغازل. فلمَّا أبينا عليهم أن نرجع قالوا: إبعثوا إلينا رجلاً من عقلائكم يبين لنا ما جاء بكم؟ فقال المغيرة بن شعبة: أن، فعبر إليهم فقعد مع رُستم على السرير، فنخروا وصاحوا. فقال: إِنَّ هذا لم يزدني رفعة ولم ينقص صاحبكم. فقال رستم: صدقتَ، ما جاء بكم؟ فقال: إنا كنا قوماً في شر وضلالة فبعث الله إلينا نبياً فهدانا الله به ورزقنا على يديه، فكان فيما رزقنا حبّةٌ تنبت في هذا البلد، فلما يكلناها وأطعمناها أهلينا قالوا: لا صبر لنا عنها، أنزلونا هذه الأرض حتى نأكل من هذه الحبّة. فقال رستم: إذاً نقتلكم. قال: إن قتلتمونا دخلنا الجنة وإن قتلناكم دخلتم النار وأدَّيتم الجزية. قال: فلما قال وأدّيتم الجزية نخروا وصاحوا، وقالوا: لا صلح بيننا وبينكم. فقال المغيرة؛ تعبرون إلينا أو نعبر إليكم؟ فاستأخر المسلمون حتى عبروا فحملوا عليهم فهزموهم؛ كذا في البداية . وأخرجه الحاكم من طريق حصين بن عبد الرحمن عن أبي وائل قال: شهدت القادسية فانطلق المغيرة بن شعبة رضي الله عنه ــــ فذكره مختصراً. 
وأخرج الحاكم أيضاً عن معاوية بن قُرَّة رضي الله عنه قال: لما كان يوم القادسية بُعث بالمغيرة بن شعبة رضي الله عنه إلى صاحب فارس. فقال: إبعثوا معي عشرة. فبعثوا فشدَّ عليه ثيابه ثم أخذ حَجَفة ثم انطلق حتى أتَوه، فقال: ألقوا لي ترساً فجلس عليه، فقال العِلْج: إنكم ــــ معاشر العرب ــــ قد عرفت الذي حملكم على المجيء إلينا، أنتم قوم لا تجدون في بلادكم من الطعام ما تشبعون منه، فخذوا نعطيكم من الطعام حاجتكم، فإنَّا قوم مجوس وإِنَّا نكره قتلكم، إنكم تنجِّسون علينا أرضنا. فقال المغيرة: والله ما ذاك جاء بنا، ولكنّا كنا قوماً نعبد الحجارة والأوثان، فإذا رأينا حجراً أحسن من حجر ألقيناه وأخذنا غيره، ولا نعرف ربّاً حتى بعث الله إلينا رسولاً من أنفسنا فدعانا إلى الإِسلام، فاتَّبعناه ولم نجيء للطعام، إنَّا أُمرنا بقتال عدوّنا ممَّن ترك الإِسلام، ولم نجيء للطعام لكنا جئنا لنقتل مقاتلتكم ونسبي ذراريكم. وأما ما ذكرت من الطعام فإنا لعمري ما نجد من الطعام ما نشبع منه، وربما لم نجد ريّاً من الماء أحياناً، فجئنا إلى أرضكم هذه فوجدنا فيها طعاماً كثيراً وماءً كثيراً، فوالله لا نبرحها حتى تكون لنا أو لكم؛ فقال العِلْج بالفارسية: صدق. قال وأنت تُفقأ عينك غداً ففقئت عينه من الغد، أصابته نُشَّابة ــــ غريب. قال الحاكم: صحيح الإِسناد ولم يخرِّجاه، وقال الذهبي: صحيح، وأخرجه الطبراني عن معاوية رضي الله عنه مثله. قال الهيثمي : ورجاله رجال الصحيح.
وذكر في البداية عن سَيْف أنَّ سعداً رضي الله عنه كان قد بعث طائفة من أصحابه إلى كسرى يدعونه إلى الله قبل الوقعة، فاستأذنوا على كسرى فأذن لهم، وخرج أهل البلد ينظرون إلى أشكالهم وأرديتُهم على عواتقهم، وسياطهم بأيديهم، والنِّعال في أرجلهم، وخيولهم الضعيفة، وخبطِها الأرض بأرجلها؛ وجعلوا يتعجَّبون منها غاية العجب؛ كيف مثل هؤلاء يقهَرون جيوشهم مع كثرة عَدَدها وعُدَدها. ولما استأذنوا على الملك يَزْدَجِرد أذن لهم وأجلسهم بين يديه ــــ وكان مكبِّرا قليل الأدب ــــ ثم جعل يسألهم عن ملابسهم هذه ما اسمها، عن الأردية والنِّعال والسِّياط. ثم كلَّما قالوا له شيئاً من ذلك تفاءل، فرد الله فأله عى رأسه. ثم قال لهم: ما الذي أقدمكم هذه البلاد؟ أظننتم أنّا لما تشاغلنا بأنفسنا اجترأتم علينا فقال له النعمان بن مقرن رضي الله عنه: إِن الله رحمنا فأرسل إلينا رسولاً يدلنا على الخير ويأمرنا به، ويعرِّفنا الشر وينهانا عنه، ووعدنا على إجابته خير الدنيا والآخرة. فلم يَدْعُ إلى ذلك قبيلة إلا وصاروا فرقتين: فرقة تقاربه، وفرقة تباعده؛ ولا يدخل معه في دينه إلا الخواص، فمكث كذلك ما شاء الله أن يمكث. ثم أُمر أن ينهد إلى من خالفه من العرب ويبدأ بهم، ففعل فدخلوا معه جميعاً على وجهين: مكروه عليه فاغتبط، وطائع إياه فازداد؛ فعرفنا جميعاً فضل ما جاء به على الذي كنا عليه من العداوة والضيق، وأمرنا أن نبدأ بمن يلينا من الأمم فندعوهم إلى الإِنصاف، فنحن ندعوكم إِلى ديننا، وهو دين الإِسلام، حسَّن الحَسَن وقبَّح القبيح كله. فإن أبيتم فأمر من الشر هو أهون من آخر شر منه الجزاء، فإن أبيتم فالمناجزة. وإِن أجبتم إِلى ديننا، خلَّفنا فيكم كتاب الله، وأَقمناكم عليه على أن تحكموا بأحكامه، ونرجع عنكم وشأنكم وبلادكم، وإن أتيتمونا بالجِزَى قبلنا ومنعناكم، وإِلا قاتلناكم.
قال: فتكلم يزدجرد، فقال: إنِّي لا أعلم في الأرض أمة كانت أشقى ولا أقل عدداً ولا أسوأ ذات بَيْن منكم؛ وقد كنَّا نوكل بكم قرى الضواحي ليكفوناكم، لا تغزوكم فارس ولا تطمعون أن تقوموا لهم، فإن كان عددكم كثر فلا يغرَّنكم منا، وإن كان الجهد دعاكم؛ فرضنا لكم قوتاً إلى خِصبكم، وأكرمنا وجوهكم وكسوناكم، وملَّكنا عليكم ملكاً يرفق بكم. فأسكت القوم، فقام المغيرة بن شعبة رضي الله عنه فقال: أيها الملك؛ إنَّ هؤلاء رؤوس العرب ووجوههم، وهم أشرافٌ يستحيُون من الأشراف، وإنما يكرم الأشرافَ الأشرافُ، ويعظِّم حقوق الأشرافِ الأشرافُ، وليس كل ما أُرسلوا له جمعوه لك، ولا كل ما تكلَّمت به أجابوك عليه، وقد أحسنوا ولا يحسن بمثلهم إلا ذلك فجاوبني، فأكون أنا الذي أبلِّغك ويشهدون على ذلك. إنَّك قد وصفتنا صفة لم تكن بها عالماً. فأمَّا ما ذكرت من سوء الحال فما كان أسوأ حالاً منا، وأما جوعنا فلم يكن يشبه الجوع. كنا نأكل الخنافس والجِعلان، والعقارب والحيات، ونرى ذلك طعامنا. وأما المنازل فإنما هي ظهر الأرض، ولا نلبس إلا ما غزلنا من أوبار الإِبل وأشعار الغنم؛ ديننا أن يقتل بعضنا بعضاً، وأن يبغي بعضنا على بعض، وإِنْ كان أحدنا ليدفن إبنته وهي حيّة كراهية أن تأكل من طعامه. وكانت حالنا قبل اليوم على ما ذكرت لك. فبعث الله إلينا رجلاً معروفاً نعرف نسبه، ونعرف وجهه ومولده، فأرضه خير أرضنا، وحسبه خير أحسابنا، وبيته خير بيوتنا، وقبيلته خير قبائلنا، وهو نفسه كان خيرَنا في الحال التي كان فيها أصدَقَنا وأحلَمنا. فدعانا إلى أمر فلم يجبه أحد أول من تِرْبٍ كان له وكان الخليفة من بعده. فقال وقلنا، وصدَّق وكذَّبنا، وزاد ونقصنا، فلم يقل شيئاً إلا كان، فقذف الله في قلوبنا التصديق له وأتباعه؛ فصار فيما بيننا وبين رب العالمين. فما قال لنا فهو قول الله، وما أمرنا فهو أمر الله. فقال لنا إنَّ ربَّكم يقول: أنا الله وحدي لا شريك لي، كنت 
إذ لم يكن شيء وكلُّ شيء هالك إلا وجهي، وأنا خلقت كلَّ شيء، وإِليَّ يصير كلُّ شيء، وإنَّ رحمتي أدركتكم. فبعثت إليكم هذا الرجل لأدلَّكم على السبيل التي أُنجيكم بها بعد الموت من عذابي، ولأحلكم داري دار السلام. فنشهد عليه أنَّه جاء بالحق من عند الحق. وقال: من تابعكم على هذا فله ما لكم وعليه ما عليكم، ومن أبَى فأعرضوا عليه الجِزْية ثم امنعوه مما تمنعون منه أنفسكم، ومن أبى فقاتلوه؛ فأنا الحكم بينكم، فمن قَتل منكم أدخلته جنتي، من بقي منكم أعقبته النصر على من ناوأه؛ فاختر إن شئت الجِزْية وأنت صاغر، وإِن شئت فالسيف، أو تسلم فتنجي نفسك.
فقال يزدجرد: أتستقبلني بمثل هذا؟ فقال: ما استقبلت إلا من كلمني، ولو كملني غيرك لم أستقبلك به. فقال: لولا أن الرسل لا تُقتل لقتلتكم لا شيء لكم عندي، وقال: إئتوني بوِقْر من تراب فاحملوه على أشرف هؤلاء، ثم سوقوه حتى يخرج من أبيات المدائن. إرجعوا إلى صاحبكم فأعلموه أنِّي مرسل إِليه رستم حتى يدفنه وجنده في خندق القادسية وينِّكل به وبكم من بعد، ثم أورده بلادكم حتى أشغلكم في أنفسكم بأشدّ مما نالكم من سابور.
ثم قال: ن أشرفكم؟ فسكت القوم، فقال: عاصم بن عمرو رضي الله عنه: وافتات ليأخذ التراب، أنا أشرفهم، أنا سيد هؤلاء فحمِّلْنيه. فقال: أكذلك؟ قالوا: نعم. فحمله على عنقه فخرج به من الإِيوان والدار حتى أتى راحلته فحمله عليها، ثم انجذب في السير ليأتوا به سعداً وسبقهم عاصم فمرَّ بباب قُدَيْس فطواه، وقال: بشِّروا الأمر بالظَّفَر، ظفرنا إن شاء الله تعالى. ثم مضى حتى جعل التراب في الحَجَر، ثم رجع فدخل على سعد رضي الله عنه فأخبره الخبر. فقال: أبشروا فقد ــــ والله ــــ أعطانا الله أقاليد مُلْكِهم؛ وتفاءلوا بذلك أخذ بلادهم. انتهى. وأخرجه ابن جرير، الطبري عن شيب عن سيف عن عمرو عن الشَّعْبي بمثله.


سعد و فرستادن گروهى از یارانش به نزد كسرى به خاطر دعوت وى قبل از جنگ
ابن جریر از حسن بن عبدالرحمن روایت نموده، كه گفت: ابووایل مى‏گوید: سعد با مردم آمد، تا این كه در قادسیه فرود آمد. ابووایل مى‏افزاید: گمان نمى‏كنم كه ما از هفت و یا هشت هزار نفر بیشتر بودیم، در حالى كه مشركین سى هزار نفر بودند. این چنین در این روایت آمده، و در البدایه (38/7) از سیف و غیر وى متذكر گردیده كه آنها هشتاد هزار بودند و در روایتى آمده كه: رستم یكصد و بیست هزار نفر با خود همراه داشت، كه هشتاد هزار دیگر پشت سر وى قرار داشت، و با خود سى و سه فیل داشت كه از جمله آنها یكى هم فیل سفید سابور (از كسرى‏هاى سابقه) بود، كه بزرگترین و قدیمى‏ترین فیل‏ها بود، و دیگر فیل‏ها به آن الفت داشتند. آنها به ما گفتند: شما نه از نگاه تعداد چیزى هستید، و نه هم قدرت و سلاحى دارید، پس اینجا براى چه آمده‏اید؟ دوباره برگردید، مى‏گوید: پاسخ دادیم: ما برنمى گردیم. آنها به تیرهاى ما خندیده و مى‏گفتند: «دوك، دوك»» و آن را به آلت‏هاى نختابى تشبیه مى‏نمودند. هنگامى كه ما از بازگشت طبق درخواست آنها امتناع ورزیدیم، از ما خواستند كه: یكى از خردمندان خود را نزد ما بفرستید، تا این را براى ما شرح دهد كه شما براى چه آمده‏اید؟ مغیره بن شعبه گفت من این كار را انجام مى‏دهم، به این صورت به طرف آنها عبور نموده، با رستم بر تخت نشست، آنها غریده و فریاد زدند. مغیره فرمود: این كار نه مرا بلند كرده و نه هم به صاحب شما نقصى به بار آورده است. رستم گفت: راست گفتى، شما چرا به اینجا آمده‏اى؟ پاسخ داد: ما قومى بودیم كه در شر و گمراهى به سر مى‏بردیم، پس خداوند در میان ما نبیى فرستاد، و ما را توسط وى هدایت نموده، و به دستهایش به ما روزى داد. از جمله چیزهایى كه به ما رزق داد، دانه‏اى است كه در این دیار مى‏روید، هنگامى كه ما آن را خوردیم، و به اهل خود دادیم، به ما گفتند: ما دیگر طاقت دورى از آن را نداریم، ما را در همان زمین پایین بیاورید تا ازین دانه بخوریم.[1] رستم به او گفت: پس شما را مى‏كشم. پاسخ داد: اگر ما را كشتید داخل جنت مى‏شویم، و اگر ما شما را بكشیم داخل دوزخ مى‏شوید، و جزیه مى‏پردازید. راوى مى‏گوید: هنگامى كه مغیره گفت: جزیه مى‏پردازید، آنها نعره و فریاد برآورده گفتند: در میان ما و شما دیگر صلحى نیست. مغیره به آنان گفت: شما به طرف ما عبور مى‏كنید و یا ما به طرف تان عبور كنیم. رستم پاسخ داد، بلكه ما به طرف تان عبور مینماییم، مسلمانان اندكى عقب رفتند تا آنان عبور نمودند، بعد از آن بر آنها حمله ور شده شكست شان دادند. این چنین در البدایه (40/7) آمده است. و حاكم (451/3) این را از طریق حصین بن عبدالرحمن از ابووایل روایت كرده كه گفت: من در قادسیه شركت جستم، و مغیره بن شعبه به آن طرف رفت... و آن را به اختصار ذكر نموده.
حاكم (451/3) همچنان از معاویه بن قُرَّه رضی الله عنه روایت نموده، كه گفت: در روز قادسیه مغیره بن شعبه به نزد فرمانده فارس فرستاده شد، مغیره گفت: ده تن دیگر را باید با من بفرستید. و این كار را كردند، وى لباس‏هاى خود را محكم بست، سپس سپر چرمى را كه چوپ نداشت با خود برداشت، تا این كه نزد فرمانده فارس رسیدند، مغیره گفت: یك سپر را به من بدهید، و بر آن نشست، عِلج[2] به مغیره و همراهانش گفت: شما - اى گروه عرب - من این را مى‏دانم كه چه انگیزه‏اى باعث آمدن شما به دیار ما شده است. شما قومى هستید كه در كشور خود آنقدر طعام نمى‏یابید كه از آن سیر شوید، بنابراین به قدر همان نیازمندى تان به شما طعام مى‏دهیم، و آن را بگیرید، چون ما قومى آتش پرست هستیم كشتن تان را خوب نمى‏بینیم، به خاطر این كه شما سرزمین ما را نجس و پلید مى‏گردانید. مغیره در پاسخ به وى گفت: به خدا سوگند، این چیز ما را به اینجا نیاورده است، ولى ما قومى بودیم كه سنگ‏ها و بت‏ها را عبادت مى‏كردیم. چون سنگى را بهتر از سنگى مى‏دیدیم، سنگ قبلى را انداخته و دیگرى را مى‏گرفتیم، و پروردگارى را نمى‏شناختیم، تا این كه خداوند از خودمان به سوى ما پیامبرى فرستاد، و او ما را به اسلام دعوت نمود، و ما از وى پیروى نمودیم، و اینجا به خاطر طعام نیامده‏ایم، ما به قتال دشمن‏مان - كسانى كه اسلام را ترك نموده‏اند - مأمور شده‏ایم. ما براى طعام نیامده‏ایم، بلكه به خاطرى آمده‏ایم تا جنگجویان تان را به قتل برسانیم، و زنان و اولادتان را كنیز و غلام بگیریم. و اما آن چه در ارتباط به طعام متذكر شدى، سوگند به جانم، ما آن قدر طعام نمى‏یابیم كه از آن سیر شویم، و گاهى آنقدر آبى نمى‏یابیم كه ما را سیراب نماید. چون به سرزمین شما آمدیم، در اینجا طعام زیاد و آب فراوان یافتیم. به خدا سوگند، ما از این دیار تا آن وقت بیرون نمى‏رویم كه یا آن براى ما باشد و یا براى شما.[3] همان علج به زبان فارسى افزود: راست گفت، رستم به وى گفت: و چشم تو فردا كور مى‏شود، (از قضا) چشم وى فرداى آن روز بر اثر اصابت یك تیر ناگهانى كور گردید، كه دانسته نشد چه كسى و از كدام جهت آن را زده. حاكم مى‏گوید: صحیح الاسناد است ولى بخارى و مسلم آن را روایت ننموده‏اند، و ذهبى گفته: صحیح مى‏باشد، و طبرانى مانند این را از معاویه رضی الله عنه روایت كرده، هیثمى (215/6) مى‏گوید: رجال وى رجال صحیح اند.
و در البدایه (41/7) از سیف متذكر شده كه سعد رضی الله عنه گروهى از یاران خود رانزد كسرى به خاطر دعوت وى به سوى خدا قبل از قتال فرستاده بود، آنها جهت ملاقات با كسرى اجازه خواستند، به آنها اجازه داده شد. در این جریان اهل شهر خارج شده و به چادرهاى بر شانه انداخته شده، تازیانه‏هاى بر دست، كفش‏هاى پا، اسبان ضعیف و قدم زدن آنها بر زمین، نگاه مى‏كردند، و ازین صحنه بسیار شگفت زده و متعجّب گردیده بودند، كه چگونه امثال اینها مى‏توانند، ارتش آنها را با آن همه تعداد و تجهیزاتش درهم شكنند. هنگامى كه اینها اجازه داخل شدن نزد یزدگرد پادشاه وقت را گرفتند، وى به آنان اجازه داد، و آنها را در پیش روى خود نشانید - وى مرد متكبّر و بى ادبى بود - بعد از آن شروع به پرسیدن از لباسها، چادرها، كفش‏ها و تازیانه‏هاى آنان نمود، و جویا مى‏شد كه نام این چیست، و هر گاهى كه چیزى از آن را به او مى‏گفتند: آن را به فال نیك مى‏گرفت، ولى خداوند فالش را بر سر خودش گردانید. بعد از آن به آنها گفت: چه چیز شما را به این دیار آورده است؟! از این كه ما مشغول خود (مشكلات[4] داخلى كشورمان) شدیم، شما بر ما جرأت نمودید؟ نعمان بن مقرن رضی الله عنه به او فرمود: خواوند بر ما رحم كرد، و به ما پیامبرى فرستاد، كه ما را به خیر دلالت نموده و به آن دستور مى‏داد، شر را به ما معرفى كرده، وما را از آن باز مى‏داشت، و در قبول نمودن دینش براى ما خیر دنیا و آخرت را وعده داد. و قبیله‏اى را به آن دعوت ننمود مگر این كه آنها به دو گروه تقسیم شدند: گروهى به وى نزدیك مى‏شد، و گروه دیگرى خود را از وى دور مى‏داشت، و جز خواص مردم دیگر كسى به دینش داخل نمى‏شد. مدتى را به این حالت طبق خواست خداوند سپرى كرد، آن گاه مامور گردید، تا بر آن عده عربهایى كه با وى مخالفت نموده‏اند، حمله نماید، و كار را از آنها شروع كند. او این عمل را انجام داد، و هم آنها به دو صورت با وى داخل اسلام شدند: یكى به زور كه بعد هم از آن عمل خود شادمان شدند، و دومى هم كه از وى اطاعت داشت، و این پدیده در طاعت و خوشى شان افزود. و همه ما فضیلت آنچه را كه او بدان مبعوث گردیده بود، بر آنچه كه ما از عداوت و تنگى قرار داشتیم، دانستیم. و او ما را مأمور نموده است از امّت هایى كه با مانزدیك اند، شروع كنیم، و آنها را به انصاف دعوت نماییم. بنابراین ما شما را به سوى دین‏مان فرا مى‏خوانیم، و آن دین اسلام است، كه خوب را خوب دانسته و بد را به طور كلى بد دانسته است. اگر ابا ورزید، در آن صورت كار شرى در پیش است كه از شر دیگر آسان‏تر مى‏باشد، و آن جزیه است. اگر ازین هم ابا ورزیدید در آن صورت راه در پیش، قتال و جنگ است. اگر دین ما را پذیرفتید، كتاب خداوند را در میان شما مى‏گذاریم، و شما را بر آن استوار مى‏سازیم تا به احكام آن حكم نمایید، واز نزد شما بر مى‏گردیم، بعد خودتان مى‏دانید و امور كشورتان. و اگر به ما جزیه بپردازید، آن را نیز قبول مى‏كنیم، و در مقابل از شما دفاع مى‏نماییم، و در غیر این با شما مى‏جنگیم. راوى مى‏گوید: پس ازین یزد گرد صحبت نموده گفت: من در روى زمین امتى را از شما بدبخت‏تر ،كم عددتر و درگیر كشمكش‏هاى داخلى و عداوت‏ها، دیگر سراغ ندارم. ما در گذشته قریه‏هاى اطراف را موظّف شما ساخته بودیم، تا به عوض ما كار شما را انجام دهند، فارس بر ضد شما نمى‏جنگد، و شما هم امید و طمع این را كه در مقابل آنها قیام كنید، ننمایید. اگر شمارتان اضافه شده باشد، این پدیده شما را در برابر ما مغرور نسازد، و اگر فقر و مشكلات اقتصادى شما را به اینجا كشیده است، به شما رزق و قوتى را تا هنگام سیر شدن و رفع مشكلات اقتصادى تان، مقرر مى‏كنیم، بزرگان تان را عزت نموده و به شما لباس مى‏دهیم، و پادشاهى را بر شما مقرر مى‏كنیم كه بر شما رحم و نرمى نماید.
مجلس خاموش شد ،مغیره بن شعبه رضی الله عنه از میان آنها برخاسته گفت: اى پادشاه، اینها رؤساى عرب و بزرگان آنهایند. اینها اشراف هستند و از اشراف حیاء مى‏نمایند، و جز این نیست كه اشراف را اشراف عزت مى‏كند، و حقوق اشراف را اشراف محترم مى‏شمارد. و اینها همه آن چیزهایى را كه به خاطر آن فرستاده شده‏اند، برایت نگفته‏اند، ونه هم همه آن چیزهایى را كه گفتى، به تو پاسخ دادند. مسلّماً كه اینها نیكى نمودند، و براى امثال ایشان جز همان نمى‏سزد. اكنون تو به من پاسخ بده، من آن چیزها را برایت ابلاغ مى‏كنم، و اینها نیز بر آن شهادت مى‏دهند. تو ما را آن، چنان توصیف نمودى، كه به آن علم نداشتى. ولى (درباره) تذكّرت درباره حالات بد ما (باید گفت)، درست است، كه هیچ كسى بد حالتر از ما نبود. درباره گرسنگى ما هم واقعیت است، كه گرسنگى اى مثل آن نبود. ما سوسك‏ها، سرگین گردان، عقرب‏ها و مارها را مى‏خوردیم، و آن را طعام خود حساب مى‏نمودیم. اما درباره منزل‏ها، روى زمین جاى مان بود، و جز آنچه را از پشم شتر و گوسفند مى‏بافتیم دیگر چیزى را نمى‏پوشیدیم. دین و آیین ما این بود كه بعضى از ما بعضى دیگر را بكشد، و برخى از ما بر دیگرى ستم نماید، و حتى افرادى از ما دخترش را به خاطر كراهیت و بد دیدن این كه مبادا از طعامش بخورد، زنده به گور مى‏كرد. حالت ما قبل از این روز همان قسمى بود كه برایت متذكر شدم، پس خداوند مردى شناخته شده و معروفى را به سوى ما فرستاد، كه نسبش را مى‏دانیم، قدر و مولدش را نیز مى‏دانیم، زمینش نژادش بهترین زمین ما است، و بهترین نژادهاى ماست، و خانواده‏اش بهترین خانواده‏هاى ماست، و قبیله‏اش بهترین قبایل ماست، و او خودش در همان حالتى كه بر آن قرار داشت، بهترین ما بود. وى راستگوترین و بردبارترین انسان در میان ما بود. ما را به سوى چیزى دعوت نمود، ولى هیچ كس دعوتش را قبل از رفیقش كه خلیفه وى بعد از او بود قبول نكرد. او گفت و ما گفتیم، وى تصدیق كرد ولى ما تكذیب نمودیم، وى افزون شد، و ما كم شدیم. او چیزى را مى‏گفت، همان طور مى‏شد، پس خداوند در قلب‏هاى ما تصدیق و پیروى وى را جاى داد، و او در میان ما و پروردگار عالمیان رابطه‏اى گردید. چیزى كه به ما گفت، همان قول خدا بود، و به چیزى كه ما را امر نموده، همان امر خدا. به ما گفت: پروردگارتان مى‏گوید: من به تنهایى‏ام خدا هستم، شریكى براى خود ندارم، در وقتى كه چیزى نبود، من بودم، و همه چیز جز من هلاك شدنى است، و من همه چیز را خلق نموده‏ام، و بازگشت و سرانجام همه چیز به سوى من است، و رحمتم به فریادتان رسیده است، بنابراین همین مرد را به سوى تان فرستادم، تا شما را به راهى كه توسط آن بعد از مرگ شما را از عذابم نجات دهم، دلالت كنم، وتا شما را در خانه‏ام دارالسلام (جنت) جاگزین سازم. و ما بر این شهادت مى‏دهیم كه وى به حق از جانب حق آمد وگفت: كسى كه از شما این را پذیرفت وبر این اساس از شما پیروى نمود، براى او همان چیزى است كه براى شماست، و بر وى همان چیزى است كه بر شماست. و كسى كه از این ابا ورزید، جزیه را به او پیشكش نمایید، و بعد از آن از وى چنان كه از نفس‏هاى خود دفاع و حمایت مى‏كنید، حمایت نمایید. و كسى كه از این هم ابا ورزید با وى بجنگید. من در میان شما داور هستم، كسى كه از شما كشته شد او را داخل جنتم مى‏كنم، و كسى كه از شما باقى ماند او را بر مخالفینش پیروز مى‏گردانم. اكنون تو اگر خواسته باشى جزیه را انتخاب كن كه در آن صورت ذلیل و خوار هستى و اگر هم خواسته باشى شمشیر را، و یا این كه اسلام بیاور و نفست را نجات بخش.
یزدگرد گفت: آیا در مقابل من چنین سخنى را مى‏گویى؟! پاسخ داد: من درمقابل كسى كه با من صحبت نمود این سخن را گفتم و اگر غیر از خودت با من صحبت مى‏نمود،در مقابل تو چنین سخنى نمى‏گفتم. یزدگرد افزود: اگر مرسوم نمى‏بود كه فرستادگان را به قتل نمى‏رسانند، حتماً شما را مى‏كشتم، هیچ چیزى براى شما نزد من نیست، و گفت: بار سنگینى از خاك به اینجا بیاورید و بر بزرگ و شریفترین اینها بار كنید بعد از آن وى را حركت بدهید تا از كاخ‏هاى مدائن بیرون رود. نزد فرمانده تان برگردید، و به او خبر دهید كه من رستم را برایش مى‏فرستم تا او و لشكرش را در خندق قادسیه دفن نماید، و آن را درس عبرتى براى شما و پس از شما بگرداند. بعد از آن وى را راهى سرزمین‏هاى شما مى‏سازم، تا شما را حتى سخت‏تر از شكنجه سابور[5] شكنجه نماید و به این صورت شما را در كارهاى خودتان مشغول گردانم.
بعد از آن پرسید، بزرگ تان كدام است؟ هیئت اعزامى مسلمانان خاموش ماندند. مى‏گوید: عاصم بن عمرو به خاطر این كه خاك را خودش به دوش گیرد، گفت من بزرگ و شریف آنها هستم، من سید اینها مى‏باشم، خاك را بر دوش من بگذار. یزدگرد پرسید: آیا همین طور است؟ پاسخ دادند، بلى، آن خاك را بر گردن وى بار نمود، و او با همان خاك از ایوان و منزل بیرون گردید تا این كه نزد سوارى خود آمد، و آن خاك را بر آن بار نمود، سپس به سرعت خود افزود، و آن را نزد سعد بیاورد. عاصم از آنها سبقت جست و از دروازه قدیس (قصرى است در قادسیه) گذشت، و آن را پشت سر گذاشته گفت: امیر را به كامیابى و نصرت مژده دهید، ان شاءاللَّه ما پیروز شدیم. بعد از آن حركت كرد، و خاك را در زمین عرب خلط نمود، بعد برگشته نزد سعد داخل شد ،و او را در جریان قضایا قرار داد. حضرت سعد فرمود: مژده و بشارت دهید، به خدا سوگند، خداوند كلیدهاى كشورشان را براى ما داده است، و به آن تسخیر كشورشان را فال گرفتند. مانند این را ابن جریر طبرى (94/4) از شعیب از سیف از عمرو از شعبى روایت كرده است.


[1] هدف ازين دانه و يا حبه ممكن گندم باشد، چون اكثر نان عربها از جو بود، ولى اين سخنان مغيره به عنوان استهزاء گفته شده است، نه به عنوان بيان هدف از لشكركشى، به خاطر اين كه هدف فتوحات اسلامى جز نشر هدايات دين اسلام چيز ديگرى‏نبود، و بقيه نصوص وارده در اين موضوع، نيز بر ثبوت اين قول تاكيد دارند.
[2] مردى تنومند و قوى از غير مسلمين، كافر. م.
[3] اين قول وى به شكل استهزاء گفته شده است،... م.
[4] در آن مدت شورش انقلاب‏ها در سرزمين فارس قبل از به قدرت رسيدن يزد گرد، تقريباً در مدت ده سال به كثرت اتفاق افتاده بود، و چندين پادشاه به قدرت رسيده و كنار رفته بود، و به اين حال سرزمين فارس در آن وقت مصروف مشكلات داخلى خود بود.
[5] سابور همان كسى است كه اعراب را شكنجه مى‏كرد، و شانه‏هاى آنها را مى‏كشيد.

از کتاب: حیات صحابه، مؤلّف علّامه شیخ محمّد یوسف كاندهلوى، مترجم: مجیب الرّحمن (رحیمى)، جلد اول، به همراه تحقیق احادیث کتاب توسط:محمد احمد عیسی (به همراه حکم بر احادیث بر اساس تخریجات علامه آلبانی)
 
مصدر:
دائرة المعارف شبکه اسلامی
IslamWebPedia.Com